Tuesday, April 28, 2009
اگر مایلید کمی ورزش مغزی کنید و اصوات تعجب از خود صادر کنید با من در خواندن این متن همراه شوید. البته به خاطر دانش اندک من (بیشتر اطلاعات عمومی است تا دانش) در حوزه‌ی ستاره و فضا شناسی٬ ترجمه‌ی تخصصی فارسی بعضی از لغات را حقیقتا نمی دانم٬ بنابراین اصل آن لغات را در پرانتز ذکر می کنم:
پنجشنبه‌ی گذشته٬ با کشف یک پرتوی ضعیف گاما ناشی از انفجار (Gamma-Ray Burst یا GRB)٬ توسط ماهواره‌ی سویفت٬ رکوردهای قبلی قدیمی ترین و دورترین اجرام شناخته شده در عالم٬ در هم شکست. این پرتو٬ امتداد سرخی* برابر ۸٬۲ داشت. (Redshift - امتداد خطوط طیفی ساطع شده از یک جرم فضایی به سمت طول موج های بلندتر (قرمز) به خاطر دور شدن آن جرم از زمین [+])
این پرتو که GRB ۰۹۰۴۲۳ نامیده شده (برابر با تاریخ کشف آن: ۲۳ آپریل ۲۰۰۹) در صورت فلکی اسد ساطع شده و مدت ۱۰ ثانیه به طول انجامیده است. چندین گروه٬ از جمله گروهی که از تلسکوپ جمینای شمالی (North-Gemini Telescope) در هاوایی استفاده می کنند و همچنین یک تیم اروپایی با استفاده از یک تلسکوپ بسیار بزرگ در شیلی٬ موفق به مشاهده‌ی دنباله‌ی فروسرخ (Infra-red afterglow) این پرتو شدند. بر اساس اینکه دنباله‌ی فروسرخ مذکور از زمان پیدایش‌اش٬ به چه میزان بر اثر انبساط جهان٬ کش آمده (Redshifted or Stretched)٬ اخترشناسان تخمین می زنند که این پرتو در حدود ۶۳۰ میلیون سال بعد از انفجار بزرگ (بیگ بنگ) ساطع شده است.
دنباله فروسرخ ناشی از GRB ۰۹۰۴۲۳ در این عکس فروسرخ با دایره مشخص شده است. این عکس توسط تلسکوپ جمینای شمالی در هاوایی ضبط شده است. این پرتو٬ قدیمیترین و دورترین پرتو مشاهده شده تاکنون است.
معنی این حرف این است که این پرتو (مواظب منفجر شدن مغزتان باشید) چیزی حدود ۱۳٬۱ میلیارد سال سفر کرده تا به ما برسد. این زمان آنقدر پشت سر ماست که حتی نمی توان تخمین درستی از «فاصله»ی این جرم فضایی تا زمین ارائه داد. چرا؟ برای این که فواصل کیهانی بزرگ٬ از آن زمان با نرخ ۹٬۲ منبسط شده اند. اگر هنوز مغزتان منفجر نشده٬ این یکی قطعا آن را خواهد ترکاند: از دید یک ناظر در لحظه‌ی انفجار٬ ۸٬۲ میلیارد سال بعد٬ کره زمین به وجود خواهد آمد.
همچنین امتداد سرخ (Redshift) هشت و دو دهم این پرتو٬ به این معنی است که زمان مشاهده‌ی این پرتو٬ به میزان ۹٬۲ کش آمده است. به عبارت بهتر٬ پرتویی که ماهواره‌ی سویفت به مدت ۱۰ ثانیه نظاره گر آن بود٬ در حقیقت٬ در زمانی حدود ۱ ثانیه حادث شده است. اما این به این معنی نیست که این پرتو٬ یک انفجار کوتاه (انفجاری در مقابل گونه‌ی انفجارهای طولانی) بوده است. این انفجار احتمالا بسیار بیشتر از یک ثانیه به طول انجامیده و تشعشع گاما صادر کرده ٬ اما بخشی از آن در حدود ۱ ثانیه آنقدر قوی بوده که قادر به طی این مسافت طولانی بوده است.
رکورد قبلی متعلق به پرتویی بود با GRB برابر با ۶٬۷ که سال گذشته مشاهده شد. دورترین کهکشان نیز GRB برابر با ۶٬۹۶ دارد که با دقت خوبی اندازه گیری شده است.
نیل گِرلز (Neil Gehrels) از دانشمندان مرکز فضایی گادارد ناسا٬ می گوید «این پرتویی بسیار هیجان انگیز است. ما از زمان پرتاب ماهواره‌ی سویفت٬ چهارسال و نیم منتظر دریافت پرتوهایی با این فاصله بودیم.»
ادو برگر٬ دانشمند ارشد مشاهدات تلسکوپ جمینای٬ از مرکز فیزیک نجومی هاروارد-اسمیتوسونین٬ می گوید: «این رکورد٬ تمامی رکوردهای قبلی اعم از کهکشان٬ کوازار یا هر جرم دیگری را می شکند. البته این پرتو بیش از یک رکورد شکنی است. این پرتو نشان می دهد که بهترین راه برای مطالعه جهان جوان و نسل اول ستاره ها و کهکشانها٬ استفاده از GRB است.
هر GRB از انفجار عظیم یک ستاره ناشی میشود. اما بدون شک ماهواره‌ی سویفت٬ تاکنون GRB های با امتداد سرخ بیشتر از این را نیز رصد کرده است٬ اما اکثر این GRB ها دنباله های (Afterglow) بسیار ضعیفی داشته اند که اندازه گیری امتداد فروسرخ آنها ناممکن بوده است. با این وجود٬ تا زمان پرتاب ماهواره فضایی جیمز وب در دهه‌ی آینده توسط ناسا٬ GRB بهترین روش را برای اندازه گیری امتدادهای فروسرخ بالاتر از ۸ ارائه می دهد.
این کشف همچنین نشان می دهد که ستاره هایی که انفجار آنها قادر به تولید GRB هایی به این بزرگی بوده باشد٬ در حدود ۶۳۰ میلیون سال بعد از انفجار بزرگ وجود داشته اند. البته این موضوع تعجب برانگیزی نیست. گیتی شناسان٬ بر این باورند که نخستین ستاره ها در حدود ۲۰۰ تا ۴۰۰ میلیون سال بعد از انفجار بزرگ شکال گرفته اند. این ستاره ها امتداد سرخی برابر ۱۲ تا ۲۰ باید داشته باشند.
منبع
پی نوشت: فقط نمی دانم ما (نوع انسان) و تاریخ حقیر چهار یا حداکثر شش هزارساله مان٬ کجای این زمان جا می گیریم. یکی از کامنت گذاران این مطلب در سایت دیگ٬ مطلب جالبی گفته که بد ندیدم آن را اینجا ذکر کنم:
پنجشنبه‌ی گذشته٬ با کشف یک پرتوی ضعیف گاما ناشی از انفجار (Gamma-Ray Burst یا GRB)٬ توسط ماهواره‌ی سویفت٬ رکوردهای قبلی قدیمی ترین و دورترین اجرام شناخته شده در عالم٬ در هم شکست. این پرتو٬ امتداد سرخی* برابر ۸٬۲ داشت. (Redshift - امتداد خطوط طیفی ساطع شده از یک جرم فضایی به سمت طول موج های بلندتر (قرمز) به خاطر دور شدن آن جرم از زمین [+])
این پرتو که GRB ۰۹۰۴۲۳ نامیده شده (برابر با تاریخ کشف آن: ۲۳ آپریل ۲۰۰۹) در صورت فلکی اسد ساطع شده و مدت ۱۰ ثانیه به طول انجامیده است. چندین گروه٬ از جمله گروهی که از تلسکوپ جمینای شمالی (North-Gemini Telescope) در هاوایی استفاده می کنند و همچنین یک تیم اروپایی با استفاده از یک تلسکوپ بسیار بزرگ در شیلی٬ موفق به مشاهده‌ی دنباله‌ی فروسرخ (Infra-red afterglow) این پرتو شدند. بر اساس اینکه دنباله‌ی فروسرخ مذکور از زمان پیدایش‌اش٬ به چه میزان بر اثر انبساط جهان٬ کش آمده (Redshifted or Stretched)٬ اخترشناسان تخمین می زنند که این پرتو در حدود ۶۳۰ میلیون سال بعد از انفجار بزرگ (بیگ بنگ) ساطع شده است.
دنباله فروسرخ ناشی از GRB ۰۹۰۴۲۳ در این عکس فروسرخ با دایره مشخص شده است. این عکس توسط تلسکوپ جمینای شمالی در هاوایی ضبط شده است. این پرتو٬ قدیمیترین و دورترین پرتو مشاهده شده تاکنون است.
معنی این حرف این است که این پرتو (مواظب منفجر شدن مغزتان باشید) چیزی حدود ۱۳٬۱ میلیارد سال سفر کرده تا به ما برسد. این زمان آنقدر پشت سر ماست که حتی نمی توان تخمین درستی از «فاصله»ی این جرم فضایی تا زمین ارائه داد. چرا؟ برای این که فواصل کیهانی بزرگ٬ از آن زمان با نرخ ۹٬۲ منبسط شده اند. اگر هنوز مغزتان منفجر نشده٬ این یکی قطعا آن را خواهد ترکاند: از دید یک ناظر در لحظه‌ی انفجار٬ ۸٬۲ میلیارد سال بعد٬ کره زمین به وجود خواهد آمد.
همچنین امتداد سرخ (Redshift) هشت و دو دهم این پرتو٬ به این معنی است که زمان مشاهده‌ی این پرتو٬ به میزان ۹٬۲ کش آمده است. به عبارت بهتر٬ پرتویی که ماهواره‌ی سویفت به مدت ۱۰ ثانیه نظاره گر آن بود٬ در حقیقت٬ در زمانی حدود ۱ ثانیه حادث شده است. اما این به این معنی نیست که این پرتو٬ یک انفجار کوتاه (انفجاری در مقابل گونه‌ی انفجارهای طولانی) بوده است. این انفجار احتمالا بسیار بیشتر از یک ثانیه به طول انجامیده و تشعشع گاما صادر کرده ٬ اما بخشی از آن در حدود ۱ ثانیه آنقدر قوی بوده که قادر به طی این مسافت طولانی بوده است.
رکورد قبلی متعلق به پرتویی بود با GRB برابر با ۶٬۷ که سال گذشته مشاهده شد. دورترین کهکشان نیز GRB برابر با ۶٬۹۶ دارد که با دقت خوبی اندازه گیری شده است.
نیل گِرلز (Neil Gehrels) از دانشمندان مرکز فضایی گادارد ناسا٬ می گوید «این پرتویی بسیار هیجان انگیز است. ما از زمان پرتاب ماهواره‌ی سویفت٬ چهارسال و نیم منتظر دریافت پرتوهایی با این فاصله بودیم.»
ادو برگر٬ دانشمند ارشد مشاهدات تلسکوپ جمینای٬ از مرکز فیزیک نجومی هاروارد-اسمیتوسونین٬ می گوید: «این رکورد٬ تمامی رکوردهای قبلی اعم از کهکشان٬ کوازار یا هر جرم دیگری را می شکند. البته این پرتو بیش از یک رکورد شکنی است. این پرتو نشان می دهد که بهترین راه برای مطالعه جهان جوان و نسل اول ستاره ها و کهکشانها٬ استفاده از GRB است.
هر GRB از انفجار عظیم یک ستاره ناشی میشود. اما بدون شک ماهواره‌ی سویفت٬ تاکنون GRB های با امتداد سرخ بیشتر از این را نیز رصد کرده است٬ اما اکثر این GRB ها دنباله های (Afterglow) بسیار ضعیفی داشته اند که اندازه گیری امتداد فروسرخ آنها ناممکن بوده است. با این وجود٬ تا زمان پرتاب ماهواره فضایی جیمز وب در دهه‌ی آینده توسط ناسا٬ GRB بهترین روش را برای اندازه گیری امتدادهای فروسرخ بالاتر از ۸ ارائه می دهد.
این کشف همچنین نشان می دهد که ستاره هایی که انفجار آنها قادر به تولید GRB هایی به این بزرگی بوده باشد٬ در حدود ۶۳۰ میلیون سال بعد از انفجار بزرگ وجود داشته اند. البته این موضوع تعجب برانگیزی نیست. گیتی شناسان٬ بر این باورند که نخستین ستاره ها در حدود ۲۰۰ تا ۴۰۰ میلیون سال بعد از انفجار بزرگ شکال گرفته اند. این ستاره ها امتداد سرخی برابر ۱۲ تا ۲۰ باید داشته باشند.
منبع
پی نوشت: فقط نمی دانم ما (نوع انسان) و تاریخ حقیر چهار یا حداکثر شش هزارساله مان٬ کجای این زمان جا می گیریم. یکی از کامنت گذاران این مطلب در سایت دیگ٬ مطلب جالبی گفته که بد ندیدم آن را اینجا ذکر کنم:
Time has ended....it just hasn't reached us yet...
زمان به پایان رسیده٬ منتهی هنوز به ما نرسیده است.
